Dopóki sami nie potrzebujemy porady ani usługi adwokata bądź też radcy prawnego, to z pewnością nie zastanawiamy się nad tym, jakie są podobieństwa i różnice w świadczeniu pomocy prawnej przez obydwa podmioty. Posiadamy jakiś gotowy, utarty schemat naszego myślenia o obu tych zawodach, profesjach, jednakże zwykle bywa tak, że nie jesteśmy w stanie jasno sprecyzować powinności obu fachów. Dlaczego tak się dzieje?
Otóż na przestrzeni lat zakres obowiązków zarówno radcy prawnego, jak i zawód adwokata znacznie ewoluowały, nieustannie się zmieniając. Nadążyć za wszystkimi metamorfozami prawnymi mogą zapewne w stopniu zadowalającym zaledwie ci, którzy na co dzień trudnią się danymi zadaniami. Adwokat i radca prawny to profesje silnie ze sobą sprzężone, ale także posiadające moment w swojej historii, w jakim obaj wykonawcy aktów prawnych znacząco różnili się swoimi powinnościami względem obywateli, dla których mieli nieść doradztwo oraz pomoc prawną.
Jak rzecz prezentuje się dzisiaj? Czy można powiedzieć o tym, że zawód radcy prawnego przypomina obecnie zajęcia adwokata, czy raczej od niego odchodzi? Bierzemy temat pod lupę!
Dokumenty regulujące zadania adwokata oraz radcy prawnego
Adwokat i radca prawny mają swoje określone powinności. Działania poszczególnych profesji są zawarte w specjalnych dokumentach, regulujących konkretne zadania. Zawód radcy prawnego oparto na wszelkich przepisach, jakie są zapisane w Ustawie z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych (Dz. U. 1982 Nr 19 poz. 145), zaś powinności adwokata przedstawia Ustawa z dnia 26 maja 1982 r. Prawo o adwokaturze (Dz. U. 1982 Nr 16 poz. 124). Oba wymienione powyżej akty prawne niezwykle szczegółowo określają dokładny system, w którym adwokat i radca prawny zdobywają, a także poszerzają swoje kompetencje, jak również traktują o wszystkich innych, nawet tych najbardziej drobiazgowych, sprawach, do jakich należą m.in.: miejsce sprawowania pracy przedstawicieli obu profesji, wszystkie zadania stojące przed nimi, jak powstają listy adwokackie oraz radcowskie, czy też przebieg egzaminów, jakim należy się poddać, zanim staniemy się pełnoprawnym adwokatem lub radcą prawnym.
Adwokat i radca prawny – droga ku kwalifikacjom
Zanim doczekamy się tytułu radcy prawnego, czy miana adwokata, to muszą być spełnione określone warunki. Obie profesje wymagają ukończenia trwających pięć lat studiów prawniczych, a kolejno zaliczenia aplikacji radcowskiej bądź adwokackiej, której przebieg trwa trzy lata. Jest to zatem długa droga do osiągnięcia upragnionych kwalifikacji. Zanim jednak trafimy na listę radców prawnych, po tym gdy ukończymy studia prawnicze, musimy zdać trwający cztery dni egzamin zawodowy, przeprowadzany przez Ministerstwo Sprawiedliwości. Analogicznie rzecz przedstawia się w wypadku egzaminu, zdanie którego gwarantuje nam tytuł adwokata. Oba wieńczy również uzyskanie zawodów prawniczych.
Co różniło radcę prawnego od adwokata?
Wspomniane wcześniej egzaminy, zapewniające uzyskanie zawodu radcy prawnego czy adwokata, pomimo iż trwały i przebiegają do dziś w wymiarze czterodniowym, to skupiały się na nieco innych zagadnieniach. Radcowie prawni bowiem intensywniej uczyli się zagadnień specjalizujących się głównie w sprawach cywilnych, zaś kompetencje adwokata miały być biegłe w sprawach karnych. Warto jednak nadmienić, że oba te zawody mają pełne uprawnienia do prowadzenia własnej kancelarii adwokackiej albo radcowskiej oraz występowania w charakterze pełnomocnika lub obrońcy przed sądami. Do dnia 1 lipca 2015 roku radcę prawnego jako przedstawiciela w sądzie na sprawach karnych oraz karnoskarbowych zawsze zastępował adwokat, gdyż do wspomnianego dnia radcy prawni nie mieli możliwości pracy przy takich projektach. W przypadku radców prawnych współcześnie mogą oni występować w charakterze pełnomocnika w sprawach karnych czy karnoskarbowych, jednak tylko pod warunkiem, że nie pozostają w stosunku pracy na dzień sprawowania roli opisywanego reprezentanta.
Rodzaj podejmowanego stosunku pracy
Jeżeli zaś mowa o pozostawaniu w stosunku pracy, to tylko w przypadku radcy prawnego może być on zatrudniony na umowę o pracę u danego przedsiębiorcy. Zawód adwokata polega zaś na świadczeniu pomocy prawnej tylko na drodze prowadzenia własnej działalności gospodarczej, albo uczestniczenia w spółce. Zatrudnienie adwokata na umowę cywilnoprawną oraz wykonywanie zawodu radcy prawnego, który działa na umowę o pracę nie wpływa w żaden sposób na jakość świadczonych przez nich usług.
Kolor żabotu na sali sądowej
Jeżeli radcowie prawni pojawiali się na sali sądowej w charakterze obrońcy, to wówczas ich świadczenie pomocy prawnej odbywało się w żabocie koloru niebieskiego. Adwokaci zaś byli zobligowani udzielać porad prawnych i „walczyć” o interesy swych klientów, którzy mieli problem prawny, na sali sądowej w żabocie koloru zielonego. Taki podział zakładanego ubioru funkcjonuje i pozostał do dziś.
Praca przy opracowywaniu projektów aktów prawnych – tożsame zadania radców prawnych i adwokatów
Zarówno radca prawny, jak i adwokat, to profesje, które są prawnicze, a obu przedstawicieli nazywa się „mecenasami”. Należy zaznaczyć, że jest to zwrot, jaki w społeczeństwie uznaje się głównie za grzecznościowy, definiujący oba wyżej wymienione zawody. Tak adwokat, jak i radca prawny pracują przy: opracowywaniu projektów aktów prawnych, sporządzaniu opinii prawnych, udzielaniu porad prawnych, a także udzielaniu bezpośrednich konsultacji prawnych. Ponadto występują w charakterze obrońcy lub pełniąc obowiązki pełnomocnika przed organami władzy publicznej oraz sądami.
Dodatkowo trudnią się przy sporządzaniu opinii prawnych i przy tej czynności oraz przy udzielaniu konsultacji prawnych obowiązuje ich całkowite zachowanie tajemnicy zawodowej. Profesjonalny pełnomocnik wszelkie kwestie osobiste klienta traktuje priorytetowo i nigdy nie ujawnia ich na zewnątrz. Niezależnie od tego, czy są to adwokaci – prowadzą działalność gospodarczą, czy są to radcowie prawni – zatrudnieni na podstawie stosunku pracy, każdego z nich obowiązuje ta sama powinność tajemnicy.
Ponadto konsultacje z radcą prawnym czy też adwokatem mogą opierać się zarówno na pracy samodzielnej, jak i grupowej. Warto nadmienić, że działania obu tych podmiotów podlegają kontroli Ministra Sprawiedliwości oraz Sądu Najwyższego.
Radca prawny i adwokat bez aplikacji – w jakich sprawach mogą pomóc?
Reasumując, należy podkreślić, że nie każda osoba, która ukończyła studia prawnicze, będzie pracowała w charakterze adwokata czy radcy prawnego. Co dzieje się w momencie, kiedy ktoś ukończył cały program studiów, lecz nie zdecydował się na zdanie aplikacji adwokackiej czy radcowskiej? Zawodów prawniczych pracujących w ten sposób mamy sporo i różnią się one od adwokatów oraz radców prawnych choćby tym, że nie mogą sygnować swojego nazwiska ani jednym z tych tytułów, ani samodzielnie prowadzić żadnej kancelarii adwokackiej ani radcowskiej. Zadania innych zawodów prawniczych, do których zaliczamy choćby: prokuratora, sędzię, adwokata, czy radcę prawnego, polegają m.in. na: udzielaniu porad i konsultacji prawnych, sporządzaniu opinii prawnych, opracowywaniu projektów aktów prawnych.
Stopniowe zacieranie granic między zawodem adwokata a radcy prawnego
Jeszcze do niedawna radcowie prawni posiadali o wiele mniejsze uprawnienia do adwokatów, gdyż byli kojarzeni głównie z prowadzeniem spraw karnych, do których zaliczamy w największej mierze sprawy cywilnoprawne. Adwokat zaś brał udział w sprawach karnych oraz karnoskarbowych i w ogólnym przeświadczeniu społeczeństwa te profesje znacznie różniły się pod kątem wykonywanych obowiązków z zakresu prawa. Obecnie oba zawody mogą sprawować pieczę w sprawach rodzinnych, karnych oraz reprezentować swoich klientów przed sądami oraz innymi władzami samorządu terytorialnego, np. Trybunałem Konstytucyjnym. Możemy więc pokusić się o stwierdzenie, że w miarę upływu czasu następuje stopniowe zacieranie granic między zawodem adwokata a radcy prawnego.
Należy również uwypuklić, że na scenie Europejskiej, Polska jest jednym z nielicznych krajów, w których następuje wyraźny podział pomiędzy reprezentantami obu tych zawodów. Wszelkie przesłanki prawne pozwalają prognozować, że z czasem także w Polsce całkowicie zatrą się granice pomiędzy powinnościami adwokatów oraz radców prawnych i dojdzie do tego, że powstanie jeden, tożsamy zawód, który kompleksowo połączy powinności obu profesji. Nie istnieje bowiem żadna uzasadniona przyczyna ku temu, aby nadal rozróżniać zawód radcy prawnego w oddzieleniu od powinności adwokackich.